Ticaret Burjuvazisinin Liberal Ekonomi Mücadelesi: Türkiye Cumhuriyeti'nin İlk On Yılında Tütün Tekeli Tartışmaları
Özet
Bu makale, Fransız Régie Şirketi'nin tütün tekelinin 1923'te kaldırılmasından sonra Türkiye'de tütün işletmesi ve ticareti üzerine yapılan tartışmaları ele almaktadır. 1920'ler boyunca devam eden bu tartışmalarda tüccarlar, hükümetin Türkiye'de tütün ticaretinde serbest ticaret ve serbest piyasa sistemini getirmesi için bir kampanya yürütmüşlerdir. Makale, bu kampanya ve tartışmalar aracılığıyla, ülkenin nispeten yeni denebilecek burjuva sınıfı ile yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti'nin yöneticileri arasındaki ilişkilerin mahiyetini ortaya koymayı amaçlamaktadır. Kapitalist ekonomik sistemde Türkiye geç gelişen bir ülke olduğunda, ülkede kapitalist bir sınıfın ne zaman ve nasıl geliştiği her zaman tartışma konusu olmuştur. Makale, cumhuriyetin ilk yıllarında Türk işadamlarının siyasi iktidara yön gösterebilecek ve ona karşı koyabilecek kapasite ve araçlara sahip olduğunu, dolayısıyla da kapitalist bir sınıf özelliği gösterdiği iddiasından yola çıkmaktadır. 1920’lerde tüccarların tütün kampanyası, ortak çıkarlarını savunmak için örgütlenme kapasitelerini ve bu işadamlarının ülkenin tüccar burjuvazisi olarak anılmayı hak ettiğini göstermektedir.
##plugins.generic.paperbuzz.metrics##
Referanslar
Ayaşlı, M. (2003), Rumeli ve Muhteşem İstanbul. İstanbul: Timaş, 2003.
Balcı R., and Sırma İ, (2012), Memalik-i Osmaniye’de Osmanlı Anonim Şirketleri. İstanbul: Ekonomik ve Sosyal Tarih Yayınları.
Bandrolün Mali ve İktisadi Faideleri. (1924), İstanbul: Tütüncüler Zümresi.
Başaran Lotz, N.L. (2014), The Muslim-Turkish Merchant and Industrial Bourgeoisie in Turkey in The 1920’s and Their Relation With The Political Power, unpublished PhD thesis, Strasbourg University.
Buğra, A. (2008), Devlet ve İşadamları. Translated by Fikret Adaman. 6th ed. İstanbul: İletişim Yayınları.
Dilmen, İ.N. (1923), Türkiye’de Tütün Meselesi: En Iyi Hal Çaresi Etrafında Tatkikat ve Mütalaat, Vatan Matbaası.
Doğruel, F. and Doğruel, A.S. (2000), Osmanlı’dan Günümüze: Tekel. İstanbul: Tekel Yayınları.
Dersaadet/İstanbul Ticaret ve Sanayi Odası’nda Kayıtlı Olan Banker, Tüccar ve Komisyoncuların İsimleri (1923) (2008), Kurşun Z., trans., İstanbul: İstanbul Ticaret Odası.
Georgeon, F. (2006), Osmanlı-Türk Modernleşmesi (1900-1930). Translated by Ali Berktay, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Heper, M. (1976), The Recalcitrance of the Turkish Public Bureaucracy to ‘Bourgeois politics’: A Multi - Factor Political Stratification Analysis, Middle East Journal 30, 4, 485–500.
Hobsbawm, E. (2006), Faire une « révolution bourgeoise ». Revue d’histoire moderne & contemporaine, 53-4, 51-68. https://doi.org/10.3917/rhmc.535.0051 (Erişim: 27.06.2022) DOI: https://doi.org/10.3917/rhmc.535.0051
Hüseyin Hüsnü, Kavalalı İbrahim Paşa Zade (1924), Tütün Meselemiz İnhisarcıların İddialarına Cevap, İstanbul: İstanbul Ticaret Odası ve Türk Ticaret Birliği.
İkdam, March 11, 1924 DOI: https://doi.org/10.1002/j.1551-8833.1924.tb14328.x
İkdam, May 26, 1340. Rejiyi İstihlaf İçin Yeni Tedbirler, [The new propositions for the replacement of the Régie]
İkdam, July 26, 1340. Reji Belasından Kurtulmak İstiyoruz, [We want to get rid of the evil Régie]
İkdam, September 22, 1340. Tütün İnhisarını Ticaret Odası Protesto Ediyor, [The Chamber of Commerce protests against the monopoly on tobacco]
İkdam, September 24, 1340. “Günün Canlı Meselesi: Tütün Devlet İnhisarı,” [The issue of the day: the government monopoly on tobacco]
İkdam, September 25, 1340. Tütün Tacirleri Dün İctima Ettiler, [Yesterday, tobacco merchants made their meeting]
İkdam, September 26, 1340. Tütüncüler Zümresinin İsmet Paşa’ya Çektikleri Telgraf, [The telegram sent by the tobacco group to İsmet Pasha]
İstanbul Ticaret Odası Mecmuası, no. 9 (August 1924): 417–19. İsmet Paşanın Beyanatı-Reji Meselesi, [The declaration of Ismet Pasha-The issue of the Régie]
İstanbul Ticaret Odası Mecmuası, no. 10 (September 1924). Reji Meselesi Ve Hüseyin Beyin Murahhaslığı, [The issue of the Régie and Hüseyin Bey as the negotiator]
İstanbul Ticaret Odası Mecmuası, no. 11 (October 1924): 524.Ahmet Hamdi, “Tütün Rejisi Meselesi,” [The issue of the Régie on tobacco]
İstanbul Ticaret Odası Mecmuası, no. 11 (October 1924): 537.Reji Meselesindeki Teşebbüsat, [An enterprise on the Régie issue]
İstanbul Ticaret Odası Mecmuası, no. 11 (October 1924): 541. Reji Meselesinde Ticaret Odasının Diğer Odalara Müracaatı, [The appeal of the Chamber of Commerce to other chambers on the issue of the Régie]
İstanbul Ticaret Odası Mecmuası, no. 12 (n.d.): 606. Tütün Meselesi, [The issue of tobacco]
İstanbul Ticaret Odası Mecmuası, no. 12 (n.d.): 607. Samsun Kongresi,[The Congress in Samsun]
Keyder, Ç. (1999), Türkiye’de Devlet ve Sınıflar, 5th ed. İstanbul: İletişim Yayıncılık.
Koraltürk, M. (Ed.). (2007), Ahmet Hamdi Başar’ın Hatıraları. (2007), vols I & II, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Koraltürk, M. (2011), Erken Cumhuriyet Döneminde Ekonominin Türkleştirilmesi, Istanbul: İletişim Yayınları.
Pech, E. (1902), Sociétés Anonymes Fonctionnant En Turquie. Paris.
Régine, P. (1981), Histoire de La Bourgeoisie en France. Paris: Éditions du Seuil.
Sugar, P. F. (1964), "Economic and Political Modernization. Turkey.” In Ward, R.E. and D. A. Rustow, eds., Political Modernization in Japan and Turkey, Princeton, N.J: Princeton University Press. DOI: https://doi.org/10.1515/9781400879595-008
Tahsin, H. and Saka R. (1930), Sermaye Hareketi. Amedî Matbaası.
Thobie, J. (1973), Les Intérêts Économiques, Financiers et Politiques Français Dans La Partie Asiatique de l’Empire Ottoman. Vol. II. Lille: Service de reproduction de l’Université de Lille III.
Toprak, Z. (1982), Türkiye’de ‘Millî Iktisat’, 1908-1918, Ankara: Yurt Yayınları.
Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi (TBMMZC)
Türkiye İktisat Kongresi 1923-İzmir: Haberler-Belgeler-Yorumlar (1971). 2nd ed. Ankara: Ankara Üniversitesi.
