Milli İktisatın İlk Şirketi: Anadolu Milli Mahsulat Osmanlı Anonim Şirketi
Özet
II. Meşrutiyet sonrası oluşan siyasi liberalizm, dönemin ekonomisine de yansıyarak gayrimüslim kesimin ekonomideki faaliyetlerini daha da arttırmasına yol açmıştır. Gayrimüslimlerin bu yeni durumu, ilk zamanlar sorun olmasa da Trablusgarp’ın yitirilmesi ve Balkanlar’daki toprak kaybının ardından milliyetçi söylemler güçlenmiştir. I. Dünya Savaşı’nın patlak vermesiyle beraber Osmanlı ekonomisi için daha önce dillendirilen milli iktisat politikasının daha iyi bir zemin bulmasına yol açmıştır. Savaş döneminde iktidarda olan İttihat ve Terakki Hükümeti, savunduğu milli iktisat politikasına paralel biçimde ekonomiye müdahalelerde bulunarak bir yandan yerli ve milli bir burjuvazi yaratmak için Müslüman-Türk unsuru iltimaslı bir girişimciliğe yönlendirip spekülatif kazançları görmezden gelirken bir yandan da ülkenin iaşesi için milli şirketlerin kurulmasını teşvik etmiştir. Bu süreçte Anadolu Milli Mahsulat Osmanlı Anonim Şirketi de milli iktisat politikasının uygulama alanı bulduğu ilk şirket olarak 1915 yılında kurulmuştur. Şirket, ilk olması bakımından ve milli iktisat politikalarının başarısının sınanması açısından önemli bir yer tutmaktadır. Bu çalışmanın amacı, milli iktisat politikasının ilk şirketi olan Anadolu Milli Mahsulat Osmanlı Anonim Şirketi’ni Milli Kütüphane, Türk Tarih Kurumu ve Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri’nden ulaşılan kuruluş nizamnamesi, şirketin faaliyetlerine yönelik iki yıla ait rapor, belge ve diğer kaynaklar üzerinden incelemektir.
##plugins.generic.paperbuzz.metrics##
Referanslar
Ağır, Seven ve Gökatalay, Semih. (2017), “Hukuk ve İktisat Perspektifinden Milli İktisat Mirasını Yeniden Düşünmek”, Derleyenler Murat Koyuncu, Hakan Mıhçı ve Erinç Yeldan, Geçmişten Geleceğe Türkiye Ekonomisi, İstanbul: İletişim Yayınları, 193-221.
Ahmad, Feroz. (1996), İttihatçılıktan Kemalizme, Çev: Fatmagül Berktay (Baltalı), İstanbul: Kaynak Yayınları.
Akyıldız, Ali. (2001), Osmanlı Dönemi Tahvil ve Hisse Senetleri, İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
Anadolu Milli Mahsulat Osmanlı Anonim Şirketi Nizamname-i Dahiliyesi. (1331/1915), İstanbul: Matbaa-i Âmire.
Anadolu Milli Mahsûlât-ı Osmanlı Anonim Şirketi 1332/1916 Senesi Muâmelâtını Mübeyyin Rapor ve Müvazene-i Umumiyesi. (1333/1917), İstanbul.
Anadolu Milli Mahsûlât-ı Osmanlı Anonim Şirketi 1334/1918 Senesi Muâmelâtını Mübeyyin Rapor ve Müvazene-i Umumiyesi. (1335/1919), İstanbul.
Bayraktar, Kaya. (2002), Osmanlı Bankası’nın Kuruluşu, Faaliyetleri ve Osmanlı Devleti’nin Moratoryum İlanındaki Yeri (1863-1875), (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Boratav, Korkut. (2008), Türkiye İktisat Tarihi 1908-2007, 12. Baskı, Ankara: İmge Kitabevi.
Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (1333/1917), Merkezi Dersaadet'de Olarak Tiftik, Yapağı, Yün ve Deri vs. Ticaret İle Meşgul Olmak Üzere "Anadolu Milli Mahsulat Osmanlı Anonim Şirketi" Adıyla Bir Şirket Tahsiline Ruhsat Verildiği”, Yer Bilgisi: MV-241-91.
Doğru, Cem. (2009), Birinci Dünya Savaşı Döneminde Ekonomide Bir Kurumsallaşma Çabası: İaşe Nezareti, Namık Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Metinleri, 4, 1-23.
Erbaş, Sadık. (2017), “Atatürk Dönemi Türk Ekonomisinde Yerel Sermaye Birikimi: Taşrada Kurulan Anonim Şirketler (1920–1938)”, Türkiye Cumhuriyeti’nin Ekonomik ve Sosyal Tarihi Uluslararası Sempozyumu Bildirileri, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, 1, 177-217.
Ilıkan, Selma ve Ilıkan, Faruk. (2005), Ankara İstiklal Mahkemesi, İstanbul: Simurg Kitapçılık.
Kocahanoğlu, Osman Selim. (1998), İttihat-Terakki’nin Sorgulanması ve Yargılanması (1918-1919), İstanbul: Temel Yayınları.
Oktar, Suat ve Varlı, Arzu. (2009), İttihat ve Terakki Dönemi’nin Ulusal Bankası: Osmanlı İtibar-ı Milli Bankası, Marmara Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, 27 (2), 1-20.
Sarfati, Metin. (2017), “List’in İktisadi Düşüncesinin ‘Türkleştirme Süreci’ Üzerindeki Yansımaları”, Derleyenler M. Erdem Özgür, Alper Duman ve Alp Yücel Kaya, Türkiye’de İktisadi Düşünce, İstanbul: İletişim Yayınları, 131-167.
Semiz, Yaşar ve Kodaz, Yusuf. (2019), Birinci Dünya Savaşı Yıllarında Milli İktisat Fikrinin Gelişimi ve İtibar-ı Milli Bankası, Social Sciences Studies Journal, 5(39), 3803-3812. DOI: https://doi.org/10.26449/sssj.1629
Sertel, Savaş ve Yedek, Şahin. (2015), İttihat ve Terakki’nin Küçük Efendisi: İaşe Nazırı Kara Kemal Bey’in Hayatı ve Faaliyetleri, Tarih Okulu Dergisi, 24, 377-403. DOI: https://doi.org/10.14225/Joh802
Şanda, H. Avni (1967), Türkiye’de İlk Sermaye Şirketleri, İstanbul: İstanbul Ticaret Odası Yayınları.
Şimşek, Somer Alp. (2014), İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin Ekonomi Politikalarında Topyekûn Harbin Etkisi ve Kara Kemal Bey’in Yeri, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), T.C. Harp Akademileri Stratejik Araştırmalar Enstitüsü, İstanbul.
Tatar, Ercan. (2007), Milli İktisat ve Kara Kemal, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, İzmir.
Tekeli, İlhan ve İlkin, Selim.(2010), Cumhuriyetin Harcı Köktenci Modernitenin Ekonomik Politikasının Gelişimi, 2. Baskı, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Tezcan, Cemal. (2005), Tekalif-i Harbiye Ve Tekalif-i Milliye Örneklerinde Savaş Dönemleri Mâli Politikaları, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü, Erzurum.
Toprak, Zafer. (1985), “II. Meşrutiyet Döneminde İktisadî Düşünce”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, 3, İstanbul: İletişim Yayınları, 635-640.
Toprak, Zafer. (1985), “Milli iktisat”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, İstanbul: İletişim Yayınları, 3, 740-747.
Toprak, Zafer. (1995), Türkiye’de Ekonomi ve Toplum (1908-1950) Milli İktisat - Milli Burjuvazi, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Toprak, Zafer. (1999), “II. Meşrutiyet’te Toplumsal Proje: Tesanüt, Meslek ve Milli İktisat”, Osmanlı, Editör Güler Eren, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 3, 571-586.
Varlı, Arzu Ve Koraltürk Murat. (2010), II. Meşrutiyet’ten Erken Cumhuriyet’e Milli İktisadın Sürekliliği ve İzmir İktisat Kongresi, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 9(20), 127-142.
Yılmaz, Celali (2011). Osmanlı Anonim Şirketleri, İstanbul: Scala Yayıncılık.
